Tips voor combinatie 3/4

Combinatiegroepen 3/4 zie je in de praktijk op twee manieren ontstaan: De eerste manier is een noodgedwongen combinatie, bijvoorbeeld als het aantal leerlingen per jaargroep klein is. De tweede manier is een bewust gekozen combinatie. Soms zijn er dan zelfs twee parallelgroepen 3/4.

Noodgewongen:
In de eerste situatie zijn leerkrachten vaak op zoek naar een klassenmanagement waarbij de groepen veel gescheiden momenten hebben waarin vooral lezen, taal en rekenen per jaargroep wordt gegeven. Door afwisselend instructie en zelfstandig werken te organiseren is deze situatie verantwoord uit te voeren. Het vraagt ook veel van de kinderen, waarbij vooral de kinderen in groep 3 de eerste weken veel aandacht krijgen omdat zij het zelfstandig werken nog moeten leren. In het begin investeer je dus veel in het leren zelfstandig werken van groep 3 waarbij het planbord een uitstekende hulp kan zijn. Door een strak rooster waarin instructie en zelfstandig werken van groep 3 en groep 4 wordt afgewisseld is dit heel goed te realiseren. VLL heeft immers verschillende materialen waarmee kinderen al snel zelfstandig aan de slag kunnen: Letterzetter (let op, alleen maan en raketniveau!), Veilig en vlot zelf oefenen, klikklakboekje, ringboekje, computerprogramma, tiptop, speelleesset, stempelopdrachten, feestneus.

Bewuste keuze:
In de tweede situatie zul je het onderwijs ook zo moeten inrichten, maar je ziet daar dat leerkrachten heel bewust kiezen voor gezamenlijke momenten van bv thema en taal. Functionele lees- en schrijfactiviteiten tijdens de introductiefase en in hoekenwerk en tijdens coöperatief leren worden bewust heterogeen uitgevoerd. Deze leerkracht moet dus keuzes maken wat te doen met Ankermaterialen en thema-activiteiten, zodat de inhouden van deze onderdelen zowel groep 3 als groep 4 aanspreken. De keuze kan zijn dat de thema’s gekozen worden vanuit VLL omdat VLL tijdens de introductie veel talige en thematische activiteiten heeft die met groep 4 samen zou kunnen doen. Activiteiten die genoemd worden kunnen dan aan de bovengrens worden uitgebreid met wat moeilijkere opdrachten (vergelijkbaar met zonniveau). De ondergrens van groep 4 profiteert nog van het raketniveau van groep 3 en zonactiviteiten van groep 3 passen uitstekend bij het basisniveau van groep 4. Dat maakt een materiaal als bv Feestneus heel geschikt voor hoeken en coöperatief leren in beide jaargroepen.

Praktijkvoorbeeld 1:
Uit het forum van VLL vonden we twee antwoorden op deze vraag van twee leerkrachten. Hun beschrijving geeft een mooi beeld van de praktijk in een combinatiegroep:
‘Ik werk dit jaar voor het tweede jaar met vll en ik heb voor het eerste jaar een combinatiegroep 3/4. Ik begin elke dag met vll. Ik plan dan voor groep 4 lessen waaraan ze zelfstandig tenminste een half uur kunnen werken. Daarna gaan de leerlingen zelfstandig aan het werk met de werkbladen, letterzetters, ringboekje, etc. zodat ik groep 4 instructie kan geven. Zodra groep 4 weer zelfstandig aan het werk is geef ik verlengde instructie aan mijn zwakke lezers. Ik ga dan met hen Veilig & vlot lezen, het leesboekje herhalen, etc. Het lukt me niet altijd. Ik heb 7 leerlingen in groep 3, daarvan zijn er drie zonkinderen, een raketkind en drie sterkinderen. Ik laat soms de zonkinderen tutorlezen met de sterkinderen. Dit vinden ze erg leuk en zo leren ze ook van elkaar. Op de dagen dat er een nieuwe letter wordt geleerd gaat mijn groep naar de andere enkele groep 3. Deze leerkracht geeft dan de instructie (ongeveer een half uur) en daarna wordt de verwerking bij mij in de klas gemaakt. Ik zorg er dan voor dat groep 4 weer zelfstandig kan werken, zodat ik gelijk met mijn verlengde instructie kan beginnen. Ik vond het in het begin ook erg moeilijk om dit zo te plannen, maar ik vind dit een prettige manier van werken. Ik hoop dat je hier iets aan hebt. ‘

Praktijkvoorbeeld 2:
‘Ik werk nu voor het 3e jaar met een groep 3/4. Bij ons op school hebben we alleen maar gecombineerde groepen en er zijn dus ook 2 parallelgroepen 3/4. Dat werkt heel plezierig samen, je loopt tegen dezelfde knelpunten aan en je leert van elkaar! We werken in groep 4 met een weekoverzicht: voor 1 hele week staat er per dag op wat groep 4 aan lessen moet doen. Er staat aangegeven waaraan ze zelfstandig kunnen beginnen en bij welke lessen instructie nodig is. Daarnaast staat er altijd een keuzetaak op voor de snellere leerlingen. Bovendien kunnen we hierop al de nodige differentiatie aangeven: zwakkere leerlingen hebben een aangepaste weekplanning, net als de supersnelle kinderen. Dat scheelt vaak een heleboel uitleg ter plekke en betekent dus tijdwinst. Verder werken we met alle parallelgroepen 3 keer per week met een blokuur (eigenlijk 3 kwartier): er is geen instructie maar alleen maar begeleiding van vooral de zwakkere lezers, spellers en rekenaars. Zij werken dan aan hun aangepaste opdrachten. Ook in groep 3 doen we dit al zo. De meeste kinderen werken lekker aan Letterzetter en de pc (wat behoorlijk tijdrovend is maar wel heel erg nuttig), enkele kinderen werken eerst zelfstandig aan letters flitsen en Veilig & vlot en dat laten ze daarna aan de juf horen. Mijn ochtend ziet er dan ongeveer zo uit: na de kring gaat groep 4 met zelfstandige lessen aan de slag (mogen ze dus zelf plannen) en geef ik ongeveer 25 minuten instructie aan groep 3 met VLL. Die gaan daarna met het planbord zelfstandig aan de slag. Ik geef dan instructie aan groep 4, dat kan rekenen, taal of spelling zijn, net wat er op de weekplanning staat. Na die instructie loop ik vaste rondes door de klas. Ze hebben allemaal een blokje op hun tafel met een vraagteken, zodat ze aan kunnen geven dat ze mijn hulp nodig hebben. Na de pauze gaat dit ongeveer net zo: eerst groep 3 instructie en daarna groep 4 en vervolgens een vaste ronde.Aan het begin van de middag is dan het blokuur met feedback op de opdrachten van die ochtend en dus de aangepaste aanpak van zwakkere leerlingen. Ik vind de eerste 5 weken elk jaar weer behoorlijk pittig voor beide groepen. Maar het is inderdaad heel erg investeren in vaste routines waar je daarna op kan bouwen. VLL geeft daarvoor heel veel goede mogelijkheden, het planbord vind ik echt een fantastisch hulpmiddel. Na 8 weken werken kunnen ze zo zeker 3 kwartier (grotendeels) zelfstandig en zinvol bezig zijn en vinden de kinderen het gewoon heel erg leuk! Het planbord vinden we daarnaast een goede voorbereiding op het zelfstandig werken met een weekoverzicht in groep 4.’